Oorlogsmonumenten in Gouda

Volgens de plaquette, die vlak vóór 4 mei 1948 is aangebracht aan het stadhuis zouden in de Tweede Wereldoorlog de volgende slachtoffers te betreuren zijn:

“Gouda herdenkt zijn mannen en vrouwen, die stierven in den strijd tegen den overweldiger. Twee sneuvelden als soldaat in mei 1940. In het verzet vielen W. M. Boelhouwer, W. J. Dercksen, A. De Rijke, W.Idenburg, A. De Korte, A. Nieuwenhuysen, H. L. Van Royen.

Achttien keerden niet terug uit gevangenis of concentratiekamp. Zes en Veertig stierven bij bombardementen der stad. Honderd Zeven en Dertig Joodsche ingezetenen werden weggevoerd en om het leven gebracht. (*) Zestig burgers van de twee en Twintighonderd die gedwongen voor den vijand moesten werken keerden niet weer.

In den hongerwinter steeg de sterfte tot het drievoudige. Toen het water tot de lippen was gerezen gaf God ons de bevrijding.”

Getalsmatig samengevat:

• 2 vielen als soldaat in de Meidagen van 1940,
• 7 vielen in het verzet.
• 18 kwamen om in gevangenis of kamp, waarin hon­derden werden opgesloten,
• 46 vielen bij bombardementen onzer stad,
• 137 van de Joodse ingezetenen werden weggevoerd en vermoord, (*)
• 60 burgers van de ruim 2200 die voor den vijand moesten werken keerden niet weer.

(*) Noot redactie: We weten niet precies waar dit getal vandaan komt, maar zeker is nu wel dat het niet klopt. Uit onderzoek gedaan door diverse onderzoekers in de afgelopen jaren (o.a. Ds H.C. Itterzon, S. Ouweneel, T. Verwaijen en S. Citroen), is het aantal Joodse oorlogsslachtoffers uit Gouda, nu vastgesteld op 390 (dd 04-05-2022).

Welke monumenten zijn wanneer onthuld?

04-05-1946   Tijdelijk monument aan het stadhuis op de Markt in de vorm van een kruis.

04-05-1946   Illegaal tijdelijk monument van de Binnenlandse Strijdkrachten aan de IJssellaan 2. In opdracht van burgemeester James een paar dagen later verwijderd.

06-11-1947    Gedenkraam in de Sint Janskerk. Dit raam is gefinancierd uit hetzelfde fonds als het monument aan het stadhuis. (geschonken door de burgerij van Gouda)

04-05-1948   Definitief monument aan het stadhuis op de Markt.

03-05-1952   Monument voor militairen, omgekomen in Nederlands Indië na de Tweede Wereldoorlog. Aan de Westgevel van het stadhuis op de Markt.

De laatste Plaquette is geen officieel oorlogsmonument, maar kan gezien worden als uitbreiding van het reeds bestaande monument. Voor oorlogsmonumenten moest direct na de oorlog toestemming worden verleend door de minister. Omdat voor het monumentje aan de IJssellaan geen toestemming was gevraagd, is dit in opdracht van burgemeester James verwijderd.

16-10-1960 Onthulling van het herinneringsmonument boven de toegangspoort van de joodse begraafplaats aan de Boelekade. Het poortje is in 1980 verplaatst naar het Raoul Wallenbergplantsoen (toen nog Jeruzalemstraat).

17-06-1994 Officiële opening Gedenkplaats Metaheerhuis Gouda. Het Metaheerhuis behoorde bij het Joods bejaardencentrum maar na de oorlog waren er geen Joodse bejaarden meer. Daarom werd, na de restauratie, het pand ondergebracht in een Stichting met als bestemming de vermoorde Goudse Joden vanaf die plek te gedenken. Hier worden alle namen van de Joodse oorlogsslachtoffers zichtbaar gemaakt want in hun namen keren zij weer. Meer lezen over het Metaheerhuis…

Naast de hierboven genoemde oorlogsmonumenten zijn er meerdere gedenkplaatsen en gedenktekens:

1. Plaquette op de deur van de voormalige synagoge te Gouda.
2. Plaquette op het Station van Gouda door ir HGJ Schelling en Winkelman. Zie hiervoor…
3. Er stond een kruis aan de vroegere Parallelweg (thans de verlegde Burgemeester Jamessingel) nabij de plek waar Toon Pille werd geëxecuteerd. Op 31 augustus 2012 is vlak vóór het ‘Huis van de Stad’ (rechtervoorkant) een gedenksteen in het plaveisel aangebracht als definitief gedenkteken.
4. In het Jozef-paviljoen is een gedenkteken voor de omgekomen nonnen bij het bombardement november 1944. Ook op de RK begraafplaats wordt hieraan herinnerd. Lees meer…. 
5. Een overzicht van de stolpersteine in Gouda. 
6. Een slachtofferlijst in een vitrine aan de westzijde van het stadhuis op de markt met alle oorlogsslachtoffers van Gouda. Deze is op 4 mei 2022 vervangen door twee namentableau’s aan weerszijden van het oorlogsmonument op het stadhuis.